वाढत्या महागाई वर निबंध |मराठी मध्ये :- महागाई कठीण समस्या व , जी वस्तू आणि सेवांना महाग करते, खरेदीदार वस्तू आणि सेवांचा उपयोग करण्यासाठी अगोदरच अपेक्षेपेक्षा अधिक मूल्य देण्यासाठी बाध्य असतो. महागाई बाजाराच्या त्या अवस्थेला म्हटले जाते जेव्हा वस्तू आणि सेवांची मूल्य एका निश्चित वेळेत वाढते. महागाईच्या कारणामुळे विक्रेता वस्तू आणि सेवांच्या किमती वाढल्याकारणाने याला मुद्रास्फिती सुद्धा म्हटले जाते. कारण मुद्रांचे मूल्य वस्तूच्या तुलनेत कमी होऊन जाते.
महागाईच्या अवस्थेमध्ये वस्तूच्या किमतीत वाढ होऊन जाते. ज्यामुळे उपभोक्त्याला वस्तू खरेदी करण्यासाठी आधीपेक्षा अधिक मूल्य द्यावे लागते. महागाईचा सरळ असर उपभोक्त्याच्या खिशासोबत त्याच्या जीवनशैली आणि उपभोग प्रकृतीवर भर पडते. महागाईचा असर त्या लोकांवर जास्त होतो. ज्यांना पूर्वनिर्धारित म्हणजेच फिक्स वेतन मिळते. इनकमच्या मुकाबल्यात महागाई वाढल्याने उपभोक्त्याला विविध समस्यांचा सामना करावा लागतो आणि सरकार समोर महागाईला नियंत्रित करण्याच्या एक मोठा प्रश्न उत्पन्न होतो.
अशाच नवनविन पोस्ट साठी येथे क्लिक करा…..!
महागाई चा अर्थ ….. !
जेव्हा कोणत्याही देशात वस्तू आणि सेवांचे मूल्य एक निर्धारित वेळेत सामान्यतून अधिक होऊन जाते. वस्तूंची खरेदी करणे आणि सेवांचा उपभोग करण्यासाठी आधीपेक्षा जास्त तुलनेत पैसे द्यावे लागतात. हीच ती स्थिती असते. जेव्हा मुद्राशक्ती वस्तू आणि सेवा खरेदी करण्यासाठी घडून जाते. यालाच अर्थशास्त्राच्या भाषेत मुद्रास्फिती सुद्धा म्हटल्या जाते. महागाई सकारात्मक( positive ) आणि(negativ )नकारात्मक दोन्ही प्रकारची असू शकते. नकारात्मक महागाई ती असते जेव्हा वस्तू आणि सेवांचे मूल्य कमी होऊन जाते. आणि मुद्रेची शक्ती वाढते. दुसरी कडे सकारात्मक महागाई मध्ये वस्तू आणि सेवांचे मूल्यांमध्ये वाढ होते आणि मुद्रेची क्रयशक्ती कमी होते.
सामान्यतः जेव्हा महागाईचा विषय येतो तेव्हा आपण याचा सकारात्मक महागाई असाच अर्थ काढतो. याचाच अर्थ आपण महागाई च्या मूल्याला वाढ आणि मुद्राची शक्ती कमी व्यक्त करतो. महागाईला सामान्यतः आपण वाढत्या रूपात बघतो. वाढत्या महागाई मध्ये वस्तूचे आणि सेवांचे मूल्य खूप जोरदार वाढतात. आज-काल मौद्रिक मूल्यांच्या रूपात चालत्या महागाई एक विशिष्ट काळात प्रकृतीमुळे महागाई वाढून जाते.
वाढत्या महागाई चे कारणे…….!
महागाईचे दर नेहमी वस्तू आणि सेवांच्या मूल्यांसोबत वाढत जाते. वाढती महागाई किंवा वस्तू आणि सेवांचे मूल्य कितीतरी कारणामुळे वाढत जाते. वाढत्या महागाई चे कारण पाहता खालील काही कारणांमुळे महागाई वाढते.
१. मूलभूत उत्पादनांमध्ये कमी – उत्पादनाला बाजारामध्ये विक्री योग्य बनवणे किंवा उपभोग्य बनवण्यासाठी मूलभूत उत्पादन आणि सुविधा जसे की कच्चा ,माल, परिवहन, विद्युत आपूर्ति आणि जल इत्यादींची कमी पडल्यामुळे बाजारामध्ये आवश्यक वस्तूंची आणि सेवांची कमतरता पडते. ज्यामुळे उत्पादनाचे मूल्य वाढते. महागाई वाढण्यास कारणीभूत ठरते.
२. कमी उत्पादन :- जेव्हा कोणत्या पण विशेष वस्तू अथवा सेवा च्या निश्चित वेळेत उत्पादनात किंवा परिवहन करण्यात वेळ होते. तेव्हा अशा स्थितीमध्ये वस्तूची बाजारात असलेली मागणी वाढून ती मागणी पूर्ण न झाल्यामुळे वस्तूच्या किमतीमध्ये वाढ होते. हे सुद्धा एक कारण वस्तूची महागाई वाढण्यास कारणीभूत ठरते.
३. मुद्रेच्या किमतीमध्ये कमी :- मुद्रेच्या किमतीमध्ये कमी झाल्यामुळे त्याची खरेदी शक्ती कमी होऊ लागते, ज्यामुळे महागाई वाढते, मुद्रांच्या किमतीमध्ये कमी मुद्रा किंवा अधिक आपूर्ति केल्या गेल्याने किंवा आंतरराष्ट्रीय बाजारांमध्ये उच्चाटन आल्याने सुद्धा होऊ शकते, जसे की डॉलरच्या बरोबरीत रुपयाचे मूल्य कमी असल्याने विदेशातून येणाऱ्या वस्तूंची खास म्हणजे कच्चे तेल ची मूल्य वाढून जाते,ज्याचा असर सर्व वस्तूंवर होतो.
४. उच्च कर -जेव्हा कोणतेही सरकार एखाद्या उत्पादनावर असलेल्या करा च्या दरात वाढ करते. तेव्हा उपभोक्त्याला वस्तूची खरेदी करण्यासाठी अधिक पैसे मोजावे लागतात. वाढलेले कर वस्तू किंवा सेवांचे मूल्य वाढवते त्यामुळे वस्तू सुद्धा महाग होतात. सरकार ज्या वस्तूंची कमी राहते त्या वस्तूंची बाजारात असलेली मागणी पूर्ण करण्याचा उद्देश ठेवते.
५. दीर्घकालीन अवधी – लंबी किंवा दीर्घकालीन वेळे नुसार मुद्रेचे मूल्य घडते, ज्यामुळे मुद्रेच्या बरोबरीत उत्पादनाची मूल्य वाढवून जाते.
६. असंतोष – युद्ध अथवा असंतोष च्या स्थितीमध्ये वस्तू किंवा सेवा चे परिवहन, उत्पादन, संभव होत नाही. असंतोष च्या कारणामुळे महागाई होणं साहजिक आहे .
७. प्राकृतिक संकट – प्राकृतिक संकट जसे दुष्काळ, पूर, भूकंप, भूसंकलन, उत्पादनाच्या निर्मितीवर विपरीत परिणाम करतात ज्यामुळे उत्पादनाच्या मूल्यांमध्ये वाढ होते.
याच्या व्यतिरिक्त भविष्यामध्ये मूल्य वाढण्याच्या आशे सोबत उत्पादनाच्या मूल्यांमध्ये वाढ होते. बाजारामध्ये तेजी ची संभावना आणि उत्पादनाचे कमतरतेचा अंदाज महागाई वाढण्यास मदत करते. वाढती लोकसंख्या महागाई वाढण्यास प्रभावित करते. कारण हे मागणीला कारणीभूत ठरते ज्यामुळे महागाई तेजीने वाढत जाते.
वाढती महागाई नुकसान किंवा प्रभाव
महागाई वाढल्याने ग्राहकांना वस्तू खरेदी करणे किंवा उपभोक्त्याला वस्तूचा उपभोग करण्यासाठी अधिक किंमत मोजावी लागते. दीर्घकालीन वेळेत बाजारात महागाई वाढते. किंवा एका निश्चित वेळेत इन्कमच्या मुकाबल्यामध्ये महागाई अधिक झाल्याने याचे बाजारावर विपरीत परिणाम दिसून येतात. ज्यामुळे उपभोग आणि खरेदी प्रभावित होते. व त्यामुळे बाजार, ग्राहक, देश, उपभोक्ता वर्ग आणि अर्थव्यवस्था काही प्रमाणात नुकसान होते.
१. आर्थिक विकासावर विपरीत परिणाम :- कोणत्याही देशात महागाई झाल्यावर इन्व्हेस्टमेंट वर विपरीत परिणाम होतो. जेव्हा इन्व्हेस्टमेंट वर परिणाम होतो तेव्हा नवीन उद्योग स्थापन होत नाही आणि नवीन रोजगारांना रोजगार मिळत नाही.
२. भुखमरी :- जेव्हा देशामध्ये महागाईच्या कारणांमुळे उद्योगधंदे होत नाही. तेव्हा लोकांसमोर रोजगाराचे संकट उभे होते. रोजगाराच्या संकटामुळे लोकांची खरेदी शक्ती समाप्त होऊन देशांमध्ये भूकमारीची समस्या निर्माण होते.
३. केंद्रीय बँकेद्वारे व्याजाच्या दरात वाढ :- लोकां जवळ महागाईच्या वेळेस आपल्या गरजा भागवण्यासाठी पर्याप्त पैसा राहत नाही. ज्यामुळे आपल्या आवश्यकता भागवण्यासाठी उदार घेतात. ज्यामुळे कर्जाची मागणी वाढते.
४.स्थानांतरण :- जेव्हा महागाई वाढते तेव्हा रोजगाराचे संकट उद्भवू लागते. रोजगाराच्या शोधात लोक घरदार सोडून दुसऱ्या ठिकाणी जातात. भारतासारख्या मोठ्या देशात ग्रामीण शहरापमाणे लोक छोटे राज्य त्यातला शिंदे अन्य राज्यात जातात. छोट्या देशातील नागरिक रोजगार च्या शोधात इतर देशात जातात.
५. जीवन स्तर :- महागाई वाढल्याने जो वर्ग नोकरी करून आपले उपजीविका भागवतो त्यांना मोठ्या प्रमाणात संकटाचा सामना करावा लागतो. एकीकडे बाजारामध्ये उत्पादनाचे किमती वाढतात तर दुसरीकडे उत्पादनाची मागणी कमी झाल्याने तेथील परिश्रम करणाऱ्या माणसांमध्ये कटोरी होते. यामुळे त्यांना महागाई ची दुहेरी मार बसून आपल्या उपभोगात येणाऱ्या सेवांना बंद करावे लागते त्याचा प्रभाव त्यांच्या जीवन स्तरावर होते.
६. उत्पादनामध्ये कमी :-जेव्हा लोकांसमोर बेरोजगारीचे संकट येते, तेव्हा लोक भुकेला पण दिवस होऊन जातात. अशा लोकांची खरेदी शक्ती कमी होऊन जाते आणि उद्योगांमध्ये उत्पादन कमी होते.
महागाईने उत्पन्न झालेल्या संकटामुळे देशात बेरोजगारीची कमी होऊन समाजाने देशांमध्ये गरिबी वाळू लागते. उधारी मुळे लोक आर्थिक स्थिती खालवते. स्थलांतरण केल्यामुळे सामाजिक जीवन अस्ताव्यस्त होऊन जाते. लहान मुलं शिक्षण घेण्यापासून वंचित राहते. साक्षरता निर्माण होते. राज्याचे नुकसान होते तसेच सरकार अनुदानामध्ये कटोती करायला सुरुवात करते ज्यामुळे देशाचे मूलभूत सुविधा कमी होऊ लागते.
महागाई थांबवण्याचे उपाय –
जॉब आजारात अधिक महागाई वाढते, तेव्हा सरकार महागाई कमी करण्यासाठी विविध प्रकारचे प्रयास करतात. मागणी आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी विविध प्रकारचे अनुदान आणि अतिरिक्त उद्योग धंदे आपण करून उद्योजकाला कमी व्याजावर कर्ज देणे करांमध्ये माफ करणे. त्याचबरोबर खालील प्रमाणे उपाय केले जातात.
१. वित्तीय सुधार :- महागाई सोबत लढाई करण्यासाठी सरकार वित्तीय पद्धतीमध्ये सुधार करण्यासाठी बरेच महत्त्वपूर्ण कार्य करते. बँक दरामध्ये कमी, ऋण प्रक्रिया सोपी करणे, सरकार महागाई थांबवण्यासाठी इन्व्हेस्टमेंट आणि बँकिंग संबंधी नियमात शिथिलता आणते. ज्यामुळे इन्व्हेस्टमेंट वाढू शकते आणि नवीन रोजगार लोकांपर्यंत पोहोचू शकते.
२. उत्पादनात वाढ :- सरकार रोजगार निर्मितीसाठी नवीन उद्योगधंदे स्थापित करणार किंवा आधी स्थापित झालेले किंवा बंद पडलेले उद्योग पुनर्जीवित करून उत्पादन वाढवण्यास मदत करते.
३. जागरूकता :- महागाईच्या दोर मध्ये सरकार जागृत त्याचे अभियान चालवते ज्यामुळे मागणी मध्ये संतुलन निर्माण होऊन कराच्या किमतीमध्ये नियंत्रण येऊ शकेल. भारत सरकार पेट्रोल डिझेल च्या उपयोगाकरिता विविध राज्यात सरकारची बिजली उपयोग ला कमी करण्यासाठी बिजली बचाव नावाने किंवा इतर नावाने अभियान चालवते.
४. सरकार द्वारा अनुदान आणि प्रोत्साहन – अशा वेळेस सरकार उपभोक्त्याला खरेदी शक्ती वाढवण्यासाठी प्रोत्साहन देऊन अनुदान देते. यामुळे बाजारातील मागणी वाढू शकते. दुसरीकडे उद्योगधंद्या उत्पादन करण्यासाठी प्रोत्साहन देते ज्यामुळे नवीन रोजगार निर्मिती होणार.
५. करा मध्ये कमी :- ज्यावेळेस लोकांपाशी कामधंदा नसणार आणि त्यांच्याकडे पैसा येण्याची साधने नसणार त्यावेळेस त्यांची खरेदी क्षमता कमी होऊन जाते. अशा वेळेस सरकार वस्तूवर लागणारा कर कमी करून लोकांची खरेदी शक्ती वाढवण्याचा प्रयत्न करते ज्यामुळे मागणी आणि उत्पादन संतुलन होते.
६. मुद्रेच्या किमतीचे नियंत्रण :- मुद्रेच्या किमती कमी होणे किंवा मुद्रेची खरेदी शक्ती कमी होणे ही महागाई वाढ ण्यास मदत करते. अशा वेळेस सरकार मुद्रेला नियंत्रण करून महागाई कमी करू शकते.
महागाईला थांबवण्याच्या उद्देशाने सरकार उत्पादन आणि रोजगार निर्मितीला प्रोत्साहित करते आणि त्याचबरोबर विविध योजना ंची अंमलबजावणी करते.